Το Δίκαιο της Μόδας (Fashion Law): Νομική Προστασία Δημιουργών, Εφαρμοστέο Πλαίσιο, Νομολογία και Ζητήματα Greenwashing (ν.2121/93, ν.4679/20, ν.2251/94).
1. Εισαγωγή
Το fashion law ή δίκαιο της μόδας αποτελεί έναν σχετικά νέο αλλά ταχέως αναπτυσσόμενο κλάδο της νομικής επιστήμης, που εστιάζει στα ζητήματα προστασίας της δημιουργικότητας και της επιχειρηματικότητας στον χώρο της μόδας. Πρόκειται για ένα διαθεματικό πεδίο, που συνδυάζει στοιχεία πνευματικής και βιομηχανικής ιδιοκτησίας, εμπορικού δικαίου, δικαίου προστασίας καταναλωτή, εργατικού δικαίου, ακόμη και περιβαλλοντικού δικαίου. Η μόδα, ως δημιουργική βιομηχανία, κινείται ανάμεσα στη βιοτεχνική παραγωγή, την καλλιτεχνική έκφραση και την παγκόσμια αγορά, γεγονός που δημιουργεί σημαντικές προκλήσεις για την προστασία των σχεδιαστών, την αποτροπή παραποιήσεων και την κατοχύρωση βιώσιμων πρακτικών.
2. Προστασία Δικαιωμάτων Δημιουργών
2.1 Πνευματική Ιδιοκτησία
Σύμφωνα με τον Ν. 2121/1993, η πρωτοτυπία αποτελεί τον θεμέλιο λίθο για την προστασία ενός έργου ως πνευματικής ιδιοκτησίας. Σχέδια, γραφικά μοτίβα ή ακόμη και καλλιτεχνικές φωτογραφήσεις μπορούν να υπαχθούν σε προστασία ως έργα τέχνης. Η νομολογία του ΔΕΕ στην υπόθεση Cofemel (C-683/17) επιβεβαίωσε ότι τα σχέδια μόδας μπορούν να αποτελούν πνευματικά έργα, εφόσον παρουσιάζουν δημιουργικό χαρακτήρα.
2.2 Βιομηχανική Ιδιοκτησία
Η μόδα προστατεύεται επίσης μέσω του δικαίου βιομηχανικής ιδιοκτησίας: τα βιομηχανικά σχέδια και υποδείγματα κατοχυρώνονται μέσω του Κανονισμού (ΕΚ) 6/2002, τα σήματα μέσω του Ν. 4679/2020 και του Κανονισμού (ΕΕ) 2017/1001, ενώ οι καινοτομίες σε υλικά και παραγωγή δύνανται να κατοχυρωθούν με διπλώματα ευρεσιτεχνίας.
Χαρακτηριστική είναι η υπόθεση Louboutin v. Yves Saint Laurent (ΗΠΑ, 2012), όπου το δικαστήριο αναγνώρισε εν μέρει την προστασία του «κόκκινου πέλματος» ως σήματος.
2.3 Συμβατική Προστασία
Πέραν των θεσμικών μορφών κατοχύρωσης, οι σχεδιαστές προστατεύονται μέσω συμβάσεων εκχώρησης, αδειοδότησης ή συνεργασίας, οι οποίες εξασφαλίζουν την εκμετάλλευση των δικαιωμάτων τους.
3. Εφαρμοστέο Δίκαιο
Το fashion law δεν αποτελεί αυτόνομο κλάδο με ενιαίο νομοθέτημα, αλλά αντλείται από πλέγμα εθνικών, ενωσιακών και διεθνών κανόνων:
– Εθνικό δίκαιο (Ελλάδα): Ν. 2121/1993 (πνευματική ιδιοκτησία), Ν. 4679/2020 (σήματα), Ν. 2251/1994 (προστασία καταναλωτή).
Νόμος 2121/1993 – Πνευματική ιδιοκτησία, συγγενικά …
Νόμος 4679/2020 – Εμπορικά σήματα
Νόμος 2251/1994 – Προστασία των καταναλωτών
– Ενωσιακό δίκαιο: Κανονισμός (ΕΚ) 6/2002, Κανονισμός (ΕΕ) 2017/1001, Οδηγία 2004/48/ΕΚ.
– Διεθνές πλαίσιο: Συμφωνία TRIPS, Σύμβαση Παρισίων, Σύμβαση Βέρνης.
Σημαντική είναι και η νομολογία Apple v. Deutsches Patent- und Markenamt (C-421/13), όπου το ΔΕΕ αναγνώρισε ότι η διαρρύθμιση καταστήματος μπορεί να κατοχυρωθεί ως σήμα, με συνέπειες για τον χώρο της μόδας (π.χ. concept stores).
4. Greenwashing και Δίκαιο Προστασίας Καταναλωτή
4.1 Έννοια
Το greenwashing είναι η πρακτική παραπλανητικής προώθησης προϊόντων ως «οικολογικών» ή «βιώσιμων» χωρίς επαρκή τεκμηρίωση. Χαρακτηριστική περίπτωση αποτέλεσε η H&M με την «Conscious Collection», η οποία επικρίθηκε για ατεκμηρίωτους ισχυρισμούς βιωσιμότητας.
4.2 Ενωσιακό και Εθνικό Δίκαιο
– Οδηγία 2005/29/ΕΚ και Ν. 2251/1994 για παραπλανητικές εμπορικές πρακτικές.
– Οδηγία Green Claims (2024), που απαιτεί επιστημονικά επαληθεύσιμες δηλώσεις βιωσιμότητας.
4.3 Κυρώσεις
– Διοικητικά πρόστιμα.
– Αγωγές αποζημίωσης.
– Πλήγμα στη φήμη των επιχειρήσεων.
5. Νέες Προκλήσεις
– Ψηφιακή μόδα & NFTs: νέα ερωτήματα για την κατοχύρωση εικονικών ενδυμάτων.
– Βιωσιμότητα & κυκλική οικονομία: υποχρεώσεις ανακύκλωσης και βιώσιμης παραγωγής.
– Δυσχέρειες επιβολής δικαιωμάτων σε παγκόσμιο επίπεδο, λόγω ανομοιογένειας των συστημάτων.
6. Case Studies
• Μεγάλη Πολυεθνική ρούχων ισπανικής προέλευσης: Υποθέσεις αντιγραφής σχεδίων μικρών δημιουργών, με πολλές εξωδικαστικές διευθετήσεις. Δες σχετική υπόθεση στο Γενικό Δικαστήριο (T‑467/20 Inditex v EUIPO): https://curia.europa.eu/juris/document/document.jsf?docid=249751&doclang=EN
• Πολυεθνική ρούχων: Επικρίθηκε για greenwashing λόγω της «Conscious Collection». Δες επίσης υποθέσεις H&M v OHIM (T‑525/13 και T‑526/13): https://curia.europa.eu/juris/document/document.jsf?docid=163008&doclang=EN
• Πολυεθνική ρούχων: Θεωρείται καλό παράδειγμα βιώσιμης πρακτικής, εφαρμόζοντας ανακυκλωμένα υλικά και διαφανή εφοδιαστική αλυσίδα. Δεν υπάρχει υπόθεση ενώπιον ΔΕΕ, αλλά σχετικές εμπορικές διαφορές σε εθνικά δικαστήρια.
• Γνωστός μεγάλος οίκος μόδας υποδημάτων: Προστασία του κόκκινου πέλματος ως σήματος, εν μέρει αναγνωρισμένη στις ΗΠΑ. Δες C‑163/16 Christian Louboutin v Van Haren Schoenen (CURIA): https://curia.europa.eu/juris/document/document.jsf?docid=202344&doclang=EN
7. Συμπεράσματα
Το fashion law είναι ένας σύνθετος και δυναμικός τομέας, που συνδυάζει στοιχεία πνευματικής και βιομηχανικής ιδιοκτησίας, καθώς και κανόνες προστασίας καταναλωτή. Η ανάπτυξη ενός συνεκτικού πλαισίου που θα ενισχύει την κατοχύρωση των δημιουργών, θα αποτρέπει αθέμιτες πρακτικές και θα ενισχύει τη βιωσιμότητα αποτελεί βασική πρόκληση της επόμενης δεκαετίας.
Συμβουλευτείτε το εξειδικευμένο στο Εμπορικό Δίκαιο δικηγορικό μας γραφείο για την αποτελεσματική, επιτυχή και αξιόπιστη κατοχύρωση των δικαιωμάτων της εμπορικής επιχείρησής σας, την προστασία του σήματος, της επωνυμίας σας, των δικαιωμάτων πνευματικής και βιομηχανικής ιδιοκτησίας που σχετίζονται με την λειτουργία της επιχείρησής σας, τη νομική της μορφή, τις εμπορικές συμβάσεις συνεργασίας σας, τις διαφημιστικές σας καμπάνιες και το στήσιμο του e-shop σας, με πληρέστατη ενημέρωσή σας επί του νομικού πλαισίου που διέπει το ηλεκτρονικό εμπόριο.
Σημειώνεται ότι βάσει του α. 82 παρ. 1 του Κώδικα Δικηγόρων (ν. 4194/2013) δεν επιτρέπεται στον δικηγόρο να παρέχει τις υπηρεσίες του χωρίς οικονομικό αντάλλαγμα. Απαντήσεις σε ερωτήματα νομικής φύσης παρέχονται μόνο κατόπιν ραντεβού.
