Πώς προστατεύεται η πνευματική ιδιοκτησία;
Η πνευματική ιδιοκτησία προστατεύεται από το νόμο και η προστασία της διέπεται από τον νόμο 2121/1993, όπως τροποποιήθηκε με το νόμο 5179/2025. Κατά το άρθρο 1 §1 του ν. 2121/1993 “Οι πνευματικοί δημιουργοί, με τη δημιουργία του έργου αποκτούν πάνω σ’ αυτό πνευματική ιδιοκτησία, που περιλαμβάνει, ως αποκλειστικά και απόλυτα δικαιώματα, το δικαίωμα της εκμετάλλευσης του έργου (περιουσιακό δικαίωμα) και το δικαίωμα της προστασίας του προσωπικού τους δεσμού προς αυτό (ηθικό δικαίωμα)”.
Υπάρχει πνευματική ιδιοκτησία στα αρχιτεκτονικά έργα;
Κατά το άρθρο 2 παρ. 1 του νόμου 2121/1993 «ως έργο νοείται κάθε πρωτότυπο πνευματικό δημιούργημα λόγου, τέχνης ή επιστήμης, που εκφράζεται με οποιαδήποτε μορφή, όπως τα έργα των εικαστικών τεχνών, στα οποία περιλαμβάνονται τα σχέδια, και τα έργα ζωγραφικής και γλυπτικής, τα αρχιτεκτονικά έργα, οι φωτογραφίες, τα έργα των εφαρμοσμένων τεχνών, οι εικονογραφήσεις και τα τρισδιάστατα έργα που αναφέρονται στη γεωγραφία, την τοπογραφία, την αρχιτεκτονική ή την επιστήμη».
Τα αρχιτεκτονικά έργα, λοιπόν, προβλέπονται ρητά μεταξύ των έργων που απαριθμούνται στο άρθρο 2 §1 ν. 2121/1993. Ρητή αναφορά στα αρχιτεκτονικά έργα γίνεται και στο άρθρο 2 § 1 της Διεθνούς Σύμβασης Βέρνης (Παρισιού). Κατά το άρθρο 6 δις §1 της Σύμβασης της Βέρνης, που κυρώθηκε με το ν. 100/1975, «ανεξαρτήτως των περιουσιακών δικαιωμάτων του δημιουργού, ακόμη δε και μετά την εκχώρηση αυτών, ο δημιουργός διατηρεί το δικαίωμα να διεκδικήσει την πατρότητα του έργου και να αντιταχθεί σε κάθε παραμόρφωση, ακρωτηριασμό ή άλλη τροποποίηση του έργου αυτού ή σε κάθε άλλη προσβολή του έργου που θίγουν την τιμή ή την φήμη του».
Κατά το άρθρο 2 παρ. 4 του νόμου 2121/1993 “Η προστασία του παρόντος νόμου είναι ανεξάρτητη από την αξία και τον προορισμό του έργου, καθώς και από το γεγονός ότι το έργο προστατεύεται ενδεχομένως και από άλλες διατάξεις”.
Τι είναι το περιουσιακό δικαίωμα του δημιουργού;
1. Το κατ’ άρθρο 3 του ν. 2121/1993 περιουσιακό Δικαίωμα δίνει στους δημιουργούς ιδίως την εξουσία (δικαίωμα) να επιτρέπουν ή να απαγορεύουν:
α) Την εγγραφή και την άμεση ή έμμεση, προσωρινή ή μόνιμη αναπαραγωγήτων έργων τους με οποιοδήποτε μέσο και μορφή, εν όλω ή εν μέρει.
β) Τη μετάφραση των έργων τους.
γ) Τη διασκευή, την προσαρμογή ή άλλες μετατροπές των έργων τους.
δ) Όσον αφορά το πρωτότυπο ή τα αντίτυπα (αντίγραφα) των έργων τους, τη διανομή τους στο κοινό με οποιαδήποτε μορφή μέσω πώλησης ή με άλλους τρόπους. Το δικαίωμα διανομής εντός της Κοινότητας αναλώνεται μόνο εάν ηπρώτη πώληση ή η με οποιονδήποτε άλλο τρόπο πρώτη Μεταβίβαση της κυριότητας του πρωτοτύπου ή των αντιτύπων εντός της Κοινότητας πραγματοποιείται από τον δικαιούχο ή με τη συγκατάθεσή του.
ε) Την εκμίσθωση, όσον αφορά το πρωτότυπο ή τα αντίτυπα των έργων τους. Το δικαίωμα αυτό δεν αναλώνεται από οποιαδήποτε πώληση ή άλλη πράξη διανομής του πρωτοτύπου ή των αντιτύπων. Το δικαίωμα αυτό δεν εφαρμόζεται σε σχέση με τα έργα αρχιτεκτονικής και τα έργα των εφαρμοσμένων τεχνών. Ως «εκμίσθωση» νοείται η διάθεση προς χρήση, για περιορισμένο χρονικό διάστημα και για άμεσο ή έμμεσο οικονομικό ή εμπορικό όφελος. Επιπλέον, οι δημιουργοί οπτικοακουστικών έργων έχουν το δικαίωμα να επιτρέπουν ή να απαγορεύουν τον δημόσιο δανεισμό, όπως αυτός ορίζεται στην παρ. 1 του άρθρου 5Α, του πρωτοτύπου ή των αντιτύπων των έργων.
στ) Τη δημόσια εκτέλεση των έργων τους.
ζ) Τη μετάδοση ή αναμετάδοση των έργων τους στο κοινό με τη ραδιοφωνία και την τηλεόραση, με ηλεκτρομαγνητικά κύματα ή με καλώδια ή με άλλους υλικούς αγωγούς ή με οποιονδήποτε άλλο τρόπο, παραλλήλως προς την επιφάνεια της γης ή μέσω δορυφόρων.
η) Την παρουσίαση στο κοινό των έργων τους, ενσυρμάτως ή ασυρμάτως ή με οποιονδήποτε άλλο τρόπο, καθώς και να καθιστούν προσιτά τα έργα τους στο κοινό κατά τρόπο ώστε οποιοσδήποτε να έχει πρόσβαση στα έργα αυτά, όπου και όταν επιλέγει ο ίδιος. Τα δικαιώματα αυτά δεν αναλώνονται με οποιαδήποτε πράξη παρουσίασης στο κοινό με την έννοια της παρούσας ρύθμισης.
θ) Την εισαγωγή αντιτύπων των έργων τους που παρήχθησαν στο εξωτερικό χωρίς τη συναίνεση του δημιουργού ή, εφόσον πρόκειται για εισαγωγή απόχώρες εκτός της Ευρωπαϊκής Κοινότητας, αν το δικαίωμα της εισαγωγής αντιτύπων στην Ελλάδα είχε συμβατικά διατηρηθεί από τον δημιουργό.
2.Δημόσια θεωρείται κάθε χρήση ή εκτέλεση ή παρουσίαση του έργου,που κάνει το έργο προσιτό σε κύκλο προσώπων ευρύτερο από το στενό κύκλο της οικογένειας και το άμεσο κοινωνικό περιβάλλον, ανεξαρτήτως από το αν τα πρόσωπα αυτού του ευρύτερου κύκλου βρίσκονται στον ίδιο ή σε διαφορετικούς χώρους.
3. Ο δημιουργός βάσης δεδομένων έχει το αποκλειστικό δικαίωμα να επιτρέπει ή να απαγορεύει: α) την προσωρινή ή διαρκή αναπαραγωγή της βάσης δεδομένων με κάθε μέσο και μορφή, εν όλω ή εν μέρει, β) τη μετάφραση, προσαρμογή, διευθέτηση και οποιαδήποτε άλλη μετατροπή της βάσης δεδομένων, γ) οποιαδήποτε μορφή διανομής της βάσης δεδομένων ή αντιγράφων της στο κοινό.
Τι είναι το ηθικό δικαίωμα του δημιουργού;
1.Το ηθικό δικαίωμα δίνει στο δημιουργό ιδίως τις εξουσίες:
α) της απόφασης για το χρόνο, τον τόπο και τον τρόπο κατά τους οποίους το έργο θα γίνει προσιτό στο κοινό (δημοσίευση),
β) της αναγνώρισης της πατρότητάς του πάνω στο έργο και ειδικότερα την εξουσία να απαιτεί, στο μέτρο του δυνατού, τη μνεια του ονόματός του στα αντίτυπα του έργου του και σε κάθε δημόσια χρήση του έργου του ή, αντίθετα, να κρατάει την ανωνυμία του ή να χρησιμοποιεί ψευδώνυμο,
γ) της απαγόρευσης κάθε παραμόρφωσης, περικοπής ή άλλης τροποποίησης του έργου του, καθώς και κάθε προσβολής του δημιουργού οφειλόμενης στις συνθήκες παρουσίασης του έργου στο κοινό,
δ) της προσπέλασης στο έργο του, έστω και αν το περιουσιακό δικαίωμα στο έργο ή η κυριότητα στον υλικό φορέα του έργου ανήκει σε άλλον, οπότε η προσπέλαση πρέπει να πραγματοποιείται κατά τρόπο που προκαλεί τη μικρότερη δυνατή ενόχληση στο δικαιούχο,
ε) προκειμένου περί έργων λόγου ή επιστήμης, της υπαναχώρησης από συμβάσεις μεταβίβασης του περιουσιακού δικαιώματος ή εκμετάλλευσής του ή άδειας εκμετάλλευσής του εφόσον αυτό είναι αναγκαίο για την προστασία της προσωπικότητάς του εξαιτίας μεταβολής στις πεποιθήσεις του ή στις περιστάσεις και με καταβολή αποζημίωσης στον ανησυμβαλλόμενο για τη θετική του ζημία.
2. Στην τελευταία περίπτωση της προηγούμενης παραγράφου, η υπαναχώρηση ενεργεί μετά την καταβολή της αποζημίωσης. Αν μετά την υπαναχώρηση, ο δημιουργός αποφασίσει και πάλι να προβεί σε μεταβίβαση ή εκμετάλλευση του έργου ή έργου παραπλήσιου, οφείλει κατά προτεραιότητα να προσφέρει στον παλαιό αντισυμβαλλόμενό του τη δυνατότητα να ανακαταρτίσει την παλαιά σύμβαση με όρους όμοιους ή ανάλογους προς εκείνους που ίσχυαν κατά το χρόνο της υπαναχώρησης.
3. Το ηθικό δικαίωμα είναι ανεξάρτητο από το περιουσιακό δικαίωμα και παραμένει στο δημιουργό ακόμα και μετά τη μεταβίβαση του περιουσιακού δικαιώματος.
Η κατ’ άρθρο 4 § 1 περ. β΄ ν. 2121/1993 εξουσία αναγνώρισης της πατρότητας αναλύεται σε δύο ειδικότερες εξουσίες: α) την εξουσία της ουσιαστικής αναγνώρισης του γεγονότος ότι ο δικαιούχος είναι δημιουργός του έργου και β) στην εξουσία να απαιτεί τη μνεία του ονόματός του σε κάθε δημόσια χρήση.
Έτσι, η παράλειψη, με οποιονδήποτε τρόπο, της αναφοράς του ονόματος του δημιουργού, έστω και χωρίς αμφισβήτηση της πατρότητας του έργου, αποτελεί προσβολή του ηθικού δικαιώματος. Η προβολή του ονόματος του δημιουργού πρέπει κάθε φορά να γίνεται με τον τρόπο, που επιβάλλεται από το είδος του έργου και από τον τρόπο της παρουσιάσεώς του στο κοινό, να ακολουθούνται δε και οι διαμορφωμένες συνήθειες, εφόσον δεν υπάρχει διαφορετική συμβατική ρύθμιση.
Τούτο δε, διότι η προσβολή του δημιουργού δεν συνίσταται στην προσβολή γενικά της προσωπικότητάς του, που άπτεται της φήμης του και της τιμής του, αλλά στην προσβολή του συνόλου των ιδεατών συμφερόντων του και του στενού δεσμού του με το έργο.
Ποιά θεωρούνται ως αρχιτεκτονικά έργα;
Τα αρχιτεκτονικά έργα, όπως άλλωστε προκύπτει από το ίδιο το γράμμα του νόμου και συγκεκριμένα την απαρίθμηση που επιχειρείται στην παράγραφο 1 του άρθρου 2 του ν. 2121/1993, συνιστούν πνευματικά δημιουργήματα που θεωρούνται «έργα», εφόσον είναι πρωτότυπα.
Στην έννοια των αρχιτεκτονικών έργων περιλαμβάνονται τα οικοδομήματα τόσο ως προς την εξωτερική τους μορφή (π.χ. κτίρια, ξενοδοχεία, εκκλησίες, γέφυρες), όσο και ως προς τη διαμόρφωση των χώρων (διακόσμηση, διαρρύθμιση κήπων), καθώς και τα σχετικά σχέδια που έχουν προηγηθεί στα οποία περιλαμβάνονται τα προσχέδια, τα σκίτσα και οι μακέτες.
Προστατεύονται τόσο τα δισδιάστατα έργα, ήτοι τα σχέδια, προσχέδια, μακέτες, όσο και τα τρισδιάστατα, ήτοι τα ολοκληρωμένα οικοδομήματα και μάλιστα στην εξωτερική, αλλά και την εσωτερική τους διαμόρφωση.
Από το συνδυασμό των ανωτέρω διατάξεων προκύπτει ότι το έργο ως πνευματικό δημιούργημα προστατεύεται από τις εν λόγω και λοιπές διατάξεις του νόμου αυτού, εφόσον ανταποκρίνεται στις προϋποθέσεις της γενικής ρήτρας (άρθρο 2 παρ. 1) δηλαδή εφόσον είναι πρωτότυπο.
Πότε είναι πρωτότυπο ένα αρχιτεκτονικό έργο;
Η πρωτοτυπία θεωρείται ότι υπάρχει όταν αποτυπώνεται η προσωπικότητα του δημιουργού στο τελικό δημιουργικό αποτέλεσμα. Χρήσιμο κριτήριο κατά τον έλεγχο της πρωτοτυπίας συνιστά η στατιστική μοναδικότητα του έργου, ήτοι ότι κάτω από τις ίδιες συνθήκες και με τους ίδιους στόχους άλλος δημιουργός δεν θα δημιουργούσε κατά την συνήθη πορεία των πραγμάτων το ίδιο έργο ή ότι παρουσιάζει μια ατομική ιδιομορφία ή ένα ελάχιστο όριο «δημιουργικού ύψους», έτσι ώστε να ξεχωρίζει και να διαφοροποιείται από τα έργα της καθημερινότητας ή από άλλα παρεμφερή γνωστά έργα.
Η πρωτοτυπία ενός αρχιτεκτονικού έργου μπορεί να εντοπίζεται στην τοποθέτηση του οικοδομήματος στον περιβάλλοντα χώρο, στην διαρρύθμιση των εσωτερικών και εξωτερικών χώρων, στον προσδιορισμό των διαστάσεων, στην επιλογή των υλικών, χρωμάτων και μεγεθών, στην επιλογή και τοποθέτηση διακοσμητικών στοιχείων, στην ενσωμάτωση στοιχείων της φύσης ή στην σύνδεση μεταξύ περισσότερων δομικών στοιχείων.
Πότε προσβάλλεται το δικαίωμα της πνευματικής ιδιοκτησίας;
Από το συνδυασμό των διατάξεων των άρθρων 1 παρ. 1 και 65 του ν. 2121/1993 συνάγεται ότι το δικαίωμα πνευματικής ιδιοκτησίας είναι αποκλειστικό και απόλυτο, ώστε κάθε προσβολή του να συνιστά καταρχήν παράνομη πράξη, αδικοπραξία δε όταν συντρέχει υπαιτιότητα του προσβολέα. Ο ενάγων δεν απαιτείται να επικαλεσθεί και αποδείξει ότι η προσβολή έγινε χωρίς την άδειά του. Η ύπαρξη νόμιμης άδειας εκμετάλλευσης αποτελεί ένσταση, καταλυτική της αγωγής, την οποία οφείλει να προβάλλει (και κατόπιν να αποδείξει) ο εναγόμενος.
Πώς μεταβιβάζεται το περιουσιακό δικαίωμα;
Το περιουσιακό δικαίωμα του δημιουργού μεταβιβάζεται μόνο εγγράφως. Η μη τήρηση του επιβαλλόμενου από το άρθρο 14 εδ. α του νόμου 2121/1993 έγγραφου τύπου επιφέρει την ακυρότητα της δικαιοπραξίας που αφορά άδεια εκμετάλλευσης, η οποία, σύμφωνα με το εδ. β’ του ίδιου άρθρου είναι σχετική. Μέχρι την επίκληση της ακυρότητας από τον δημιουργό η δικαιοπραξία παράγει όλα τα έννομα αποτελέσματά της.
Πώς προστατεύεται ο δημιουργός σε περίπτωση προσβολής της πνευματικής του ιδιοκτησίας;
Σε κάθε περίπτωση προσβολής της πνευματικής ιδιοκτησίας ο δημιουργός μπορεί να αξιώσει την αναγνώριση του δικαιώματός του, την άρση της προσβολής και την παράλειψή της στο μέλλον, σύμφωνα με την διάταξη του αρ. 65 παρ.1 του νόμου 2121/1993. Η παρεχόμενη από το ν. 2121/1993 αστική προστασία για διαφύλαξη της ακεραιότητας του έργου ορίζεται βασικά στο άρθρο 65 και συνίσταται στην αξίωση για άρση της προσβολής, την παράλειψή της στο μέλλον και τέλος την αποκατάσταση της υλικής ζημίας, ή την απόδοση του πλουτισμού του προσβολέα και τη χρηματική ικανοποίηση της ηθικής βλάβης που υπέστη ο πνευματικός δημιουργός.
Στις υποθέσεις πνευματικής ιδιοκτησίας, όταν συντρέχουν οι προϋποθέσεις των άρθρων 682 και επ. ΚΠολΔ (κατεπείγουσα περίπτωση και επικείμενος κίνδυνος), δικαιολογείται η λήψη ασφαλιστικών μέτρων με την προσωρινή ρύθμιση καταστάσεως, που προβλέπεται στο άρθρο 731 ΚΠολΔ. Μπορεί να ζητηθεί η προσωρινή απαγόρευση της αναπαραγωγής και χρήσεως των τροποποιημένων σχεδίων και η απόσυρση αυτών μέχρι την έκδοση απόφασης επί της κύριας αγωγής.
Περαιτέρω προβλέπεται ότι όποιος υπαιτίως προσέβαλε την πνευματική ιδιοκτησία υποχρεούται σε αποζημίωση και ικανοποίηση της ηθικής βλάβης. Η αποζημίωση δεν μπορεί να είναι κατώτερη από το διπλάσιο της αμοιβής του έργου όπως ορίζεται στη διάταξη του αρ. 65 παρ. 2 του ν. 2121/1993.
Αντί για αποζημίωση και χωρίς να απαιτείται υπαιτιότητα του υπόχρεου, ο δημιουργός μπορεί να αξιώσει την καταβολή του ποσού κατά το οποίο ο υπόχρεος έγινε πλουσιότερος από την εκμετάλλευση του έργου ή την καταβολή του κέρδους που ο τελευταίος αποκόμισε.
Απευθυνθείτε στο δικηγορικό μας γραφείο για να σας ενημερώσουμε με ασφάλεια και εγκυρότητα για τα δικαιώματά σας σε περίπτωση προσβολής δικαιωμάτων σας πνευματικής ιδιοκτησίας. Διαθέτουμε μεγάλη εμπειρία και εξειδίκευση σε ζητήματα προστασίας της πνευματικής ιδιοκτησίας έχοντας χειριστεί αντίστοιχες υποθέσεις για εντολείς μας αρχιτέκτονες, καλλιτέχνες, συγγραφείς και λοιπούς δημιουργούς.
Σημειώνεται ότι βάσει του α. 82 παρ. 1 του Κώδικα Δικηγόρων (ν. 4194/2013) δεν επιτρέπεται στον δικηγόρο να παρέχει τις υπηρεσίες του χωρίς οικονομικό αντάλλαγμα. Απαντήσεις σε ερωτήματα νομικής φύσης παρέχονται μόνο κατόπιν ραντεβού.
