Η Αναγκαστική Απαλλοτρίωση στο Ελληνικό Δίκαιο (Ν. 2882/2001):
Η αναγκαστική απαλλοτρίωση αποτελεί θεσμό του ελληνικού δικαίου που επιτρέπει στο κράτος ή σε άλλους φορείς να αποκτήσουν την κυριότητα ιδιωτικών ακινήτων για λόγους δημόσιας ωφέλειας, έναντι καταβολής αποζημίωσης. Ο θεσμός αυτός ρυθμίζεται από το Σύνταγμα, τον Κώδικα Αναγκαστικών Απαλλοτριώσεων Ακινήτων (Ν. 2882/2001) και άλλες ειδικές διατάξεις.
Συνταγματική Θεμελίωση
Η αναγκαστική απαλλοτρίωση θεμελιώνεται στο άρθρο 17 παρ. 2 του Συντάγματος, το οποίο προβλέπει ότι κανένας δεν στερείται την ιδιοκτησία του παρά μόνο για δημόσια ωφέλεια που αποδεδειγμένα υπάρχει, όταν και όπως ο νόμος ορίζει, και πάντοτε αφού προηγηθεί πλήρης αποζημίωση. Επιπλέον, σύμφωνα με το άρθρο 17 παρ. 4 του Συντάγματος, η αναγκαστική απαλλοτρίωση αίρεται αυτοδικαίως εάν δεν συντελεστεί μέσα σε ενάμισι έτος από τη δημοσίευση της απόφασης προσωρινού καθορισμού της αποζημίωσης.
Νομοθετικό Πλαίσιο:
Κώδικας Αναγκαστικών Απαλλοτριώσεων Ακινήτων (Ν. 2882/2001)
Νόμος 2882/2001 – ΦΕΚ 17/Α/6-2-2001 (Κωδικοποιημένος)
Ο Κώδικας Αναγκαστικών Απαλλοτριώσεων Ακινήτων (ΚΑΑΑ) ρυθμίζει αναλυτικά τη διαδικασία της αναγκαστικής απαλλοτρίωσης. Συγκεκριμένα:
1. Προϋποθέσεις Κήρυξης Αναγκαστικής Απαλλοτρίωσης
Σύμφωνα με το άρθρο 3 του Ν. 2882/2001, για την έκδοση απόφασης κήρυξης αναγκαστικής απαλλοτρίωσης απαιτούνται:
α) Κτηματολογικό διάγραμμα, στο οποίο απεικονίζονται η απαλλοτριούμενη έκταση και οι ιδιοκτησίες που περιλαμβάνονται σε αυτήν.
β) Κτηματολογικός πίνακας, ο οποίος εμφανίζει τους εικαζόμενους ιδιοκτήτες των απαλλοτριούμενων ακινήτων, το εμβαδόν κάθε ιδιοκτησίας, καθώς και όλα τα κύρια προσδιοριστικά στοιχεία των κατασκευών και λοιπών συστατικών που τυχόν υπάρχουν σε κάθε ιδιοκτησία.
γ) Τήρηση των διαδικασιών για την περιβαλλοντική αδειοδότηση του έργου ή της δραστηριότητας σύμφωνα με τις διατάξεις του ν. 4014/2011 και των κατ’ εξουσιοδότηση αυτού εκδιδόμενων κανονιστικών πράξεων, εφόσον το έργο για το οποίο θα κηρυχθεί απαλλοτρίωση περιλαμβάνεται μεταξύ των αναφερομένων στις διατάξεις αυτές.
2. Περιεχόμενο Αναγκαστικής Απαλλοτρίωσης
Το άρθρο 4 του Ν. 2882/2001 ορίζει ότι η αναγκαστική απαλλοτρίωση της κυριότητας του ακινήτου επιφέρει αυτοδικαίως και την απαλλοτρίωση κάθε κτίσματος, κατασκευής και δέντρου που υπάρχει πάνω σε αυτό και κάθε άλλου συστατικού του πράγματος, κατά τα άρθρα 953 και επόμενα του Αστικού Κώδικα, ανεξάρτητα από τη μνεία τους στην απόφαση κήρυξης της αναγκαστικής απαλλοτρίωσης ή στο κτηματολογικό διάγραμμα ή στον κτηματολογικό πίνακα.
Το εύρος της απαλλοτριούμενης έκτασης προσδιορίζεται από τις οριογραμμές της απαλλοτρίωσης και περιλαμβάνει όλα τα ιδιωτικά ακίνητα που βρίσκονται εντός αυτής.
3. Συντέλεση Αναγκαστικής Απαλλοτρίωσης
Σύμφωνα με το άρθρο 7 του Ν. 2882/2001, η αναγκαστική απαλλοτρίωση συντελείται με:
α) Την καταβολή στον δικαστικώς αναγνωρισθέντα ή στον αληθινό δικαιούχο της αποζημίωσης που προσδιορίστηκε προσωρινά ή οριστικά, ή
β) Τη δημοσίευση στην Εφημερίδα της Κυβερνήσεως γνωστοποίησης ότι η αποζημίωση, η δικαστική δαπάνη και η αμοιβή των πληρεξουσίων δικηγόρων κατατέθηκε στο Ταμείο Παρακαταθηκών και Δανείων.
Εάν υπόχρεο για την καταβολή της αποζημίωσης είναι το Δημόσιο, η αναγκαστική απαλλοτρίωση συντελείται και με την έκδοση χρηματικού εντάλματος πληρωμής υπέρ του δικαστικώς αναγνωρισθέντος ή την έκδοση του γραμματίου συστάσεως παρακαταθήκης σε περίπτωση όπου δεν εκδίδεται χρηματικό ένταλμα.
Από τη συντέλεση της αναγκαστικής απαλλοτρίωσης, ο υπέρ ου η απαλλοτρίωση αποκτά την κυριότητα ή άλλο εμπράγματο δικαίωμα επί του ακινήτου. Πριν καταβληθεί η οριστική ή προσωρινή αποζημίωση, διατηρούνται ακέραια όλα τα δικαιώματα του ιδιοκτήτη και δεν επιτρέπεται η κατάληψη του ακινήτου.
Ειδικές Διατάξεις
Ο Αναγκαστικός Νόμος 976/1949 στο άρθρο 2 προβλέπει ειδικές ρυθμίσεις για περιπτώσεις αναγκαστικής απαλλοτρίωσης ακινήτων που ρυμοτομούνται ή όχι, για σκοπούς που προβλέπονται από συγκεκριμένες διατάξεις, επιτρέποντας την καταβολή από το Δημόσιο προς την Κτηματική Ομάδα ή προς τον οικείο Δήμο ή Κοινότητα ή άλλο Νομικό Πρόσωπο Δημοσίου Δικαίου του συνόλου ή μέρους των υποχρεώσεων για αποζημιώσεις λόγω αναγκαστικής απαλλοτρίωσης.
Νομολογία
Συμβούλιο της Επικρατείας
Το Συμβούλιο της Επικρατείας έχει διαμορφώσει σημαντική νομολογία σχετικά με τις αναγκαστικές απαλλοτριώσεις:
Σύμφωνα με την απόφαση ΣτΕ Α1511/2018, ο θεσπιζόμενος με τα άρθρα 17 παρ. 4 του Συντάγματος και 11 παρ. 3 του ΚΑΑΑ κανόνας της αυτοδίκαιης άρσεως των αναγκαστικών απαλλοτριώσεων στην περίπτωση μη συντελέσεώς τους εντός της προβλεπόμενης προθεσμίας είναι απόλυτος. Η τυχόν εκδιδόμενη από τη Διοίκηση πράξη έχει διαπιστωτικό χαρακτήρα και περιορίζεται στη βεβαίωση ότι έχει ήδη επέλθει εκ του Συντάγματος άρση της απαλλοτριώσεως.
Με την απόφαση ΣτΕ Α3005/2019, το δικαστήριο έκρινε ότι το κτηματολογικό διάγραμμα και ο κτηματολογικός πίνακας πρέπει να συντάσσονται υποχρεωτικά με βάση τις τελευταίες αποτυπώσεις των ιδιοκτησιών από δημόσια αρχή.
Στην απόφαση ΣτΕ Α1912/2011, το δικαστήριο διευκρίνισε ότι αν τα αρμόδια όργανα του Δημοσίου που συνέταξαν τον κτηματολογικό πίνακα παραλείψουν να περιλάβουν σε αυτόν τα συστατικά του απαλλοτριωθέντος ακινήτου, και εξαιτίας της παράλειψης αυτής δεν ορίσθηκε από το πολιτικό δικαστήριο αποζημίωση για τα συστατικά αυτά, ο δικαιούχος μπορεί να ασκήσει ενώπιον του αρμοδίου διοικητικού πρωτοδικείου αγωγή του άρθρου 105 του ΕισΝΑΚ.
Ανάλυση του Κώδικα Αναγκαστικών Απαλλοτριώσεων Ακινήτων (Ν. 2882/2001):
Ο Κώδικας Αναγκαστικών Απαλλοτριώσεων Ακινήτων (Ν. 2882/2001) αποτελεί το βασικό νομοθετικό πλαίσιο που ρυθμίζει τις διαδικασίες αναγκαστικής απαλλοτρίωσης στην Ελλάδα. Παρακάτω ακολουθεί ανάλυση των βασικών άρθρων του:
Άρθρο 1: Τρόπος κήρυξης αναγκαστικής απαλλοτρίωσης
Το άρθρο 1 καθορίζει τις αρμόδιες αρχές για την κήρυξη αναγκαστικής απαλλοτρίωσης ακινήτου ή τη σύσταση εμπράγματου δικαιώματος σε βάρος αυτού για δημόσια ωφέλεια. Συγκεκριμένα, η απαλλοτρίωση κηρύσσεται:
Με απόφαση του αρμόδιου Υπουργού, ανάλογα με το σκοπό της απαλλοτρίωσης
Με απόφαση του Περιφερειακού Συμβουλίου για έργα αρμοδιότητας της οικείας Περιφέρειας (ή του Περιφερειάρχη για εκτάσεις εκτός σχεδίου πόλεως μικρότερες των 15.000 τ.μ.)
Με κοινή απόφαση του αρμόδιου Υπουργού και του Υπουργού Οικονομικών όταν η δαπάνη βαρύνει το Δημόσιο
Το άρθρο έχει τροποποιηθεί με το άρθρο 168 του Ν. 4512/2018, το άρθρο 123 του Ν. 4070/2012 και το άρθρο 26 παρ. 1 του Ν. 4122/2013.
Άρθρο 4: Περιεχόμενο αναγκαστικής απαλλοτρίωσης
Το άρθρο 4 ορίζει ότι η αναγκαστική απαλλοτρίωση της κυριότητας ακινήτου επιφέρει αυτοδικαίως και την απαλλοτρίωση:
Κάθε κτίσματος που υπάρχει στο ακίνητο
Κάθε κατασκευής και δέντρου
Κάθε άλλου συστατικού του πράγματος (κατά τα άρθρα 953 και επόμενα του Αστικού Κώδικα)
Αυτό ισχύει ανεξάρτητα από τη μνεία τους στην απόφαση κήρυξης της αναγκαστικής απαλλοτρίωσης ή στο κτηματολογικό διάγραμμα ή στον κτηματολογικό πίνακα.
Το εύρος της απαλλοτριούμενης έκτασης προσδιορίζεται από τις οριογραμμές της απαλλοτρίωσης και περιλαμβάνει όλα τα ιδιωτικά ακίνητα που βρίσκονται εντός αυτής.
Άρθρο 7: Τρόποι συντέλεσης αναγκαστικής απαλλοτρίωσης
Σύμφωνα με την ΠΟΛ 1124/2001, η αναγκαστική απαλλοτρίωση συντελείται με:
Την καταβολή στο δικαστικώς αναγνωρισθέντα ή στον αληθινό δικαιούχο της αποζημίωσης που προσδιορίστηκε προσωρινά ή οριστικά.
Τη δημοσίευση στην Εφημερίδα της Κυβερνήσεως γνωστοποίησης ότι η αποζημίωση κατατέθηκε.
Άρθρο 11: Ανάκληση και άρση μη συντελεσμένης αναγκαστικής απαλλοτρίωσης
Το άρθρο 11 προβλέπει:
Την υποχρεωτική ανάκληση της απαλλοτρίωσης ύστερα από αίτηση κάθε ενδιαφερομένου που πιθανολογεί εμπράγματο δικαίωμα στο απαλλοτριωμένο ακίνητο, εάν μέσα σε 4 έτη από την κήρυξή της δεν ασκηθεί αίτηση για τον δικαστικό καθορισμό της αποζημίωσης ή δεν καθορισθεί αυτή εξωδίκως
Εξαιρούνται οι απαλλοτριώσεις προς εφαρμογή σχεδίων πόλεων, ανάπτυξη οικιστικών περιοχών και για αρχαιολογικούς σκοπούς
Την αυτοδίκαιη άρση στην περίπτωση που η απαλλοτρίωση δεν συντελεσθεί εμπρόθεσμα
Άρθρο 17: Προδικασία
Σύμφωνα με την ΠΟΛ 1124/2001, η απόφαση κήρυξης της αναγκαστικής απαλλοτρίωσης σημειώνεται από τον αρμόδιο φύλακα μεταγραφών στις μερίδες του απαλλοτριωμένου ακινήτου και του ιδιοκτήτη αυτού.
Άρθρο 17α: Αναγκαστικές απαλλοτριώσεις (Ν. 3986/2011)
Το άρθρο 17α του Ν. 3986/2011 (προστέθηκε με την παρ. 11 του άρθρου 3 του Ν. 4092/2012) προβλέπει:
Την αναγκαστική απαλλοτρίωση εμπραγμάτων δικαιωμάτων τρίτων ή ακινήτων ή τη σύσταση επ’ αυτών εμπραγμάτων δικαιωμάτων, αν κρίνονται αναγκαία για την αξιοποίηση περιουσιακού στοιχείου του Ταμείου
Ο σκοπός των παραπάνω αναγκαστικών απαλλοτριώσεων θεωρείται μείζονος και γενικότερης σημασίας για την οικονομία της χώρας και επιτακτικού δημοσίου συμφέροντος
Ειδικές διατάξεις για αρμοδιότητα δικαστηρίων
Σύμφωνα με το άρθρο 1 της Π.Ν.Π. 21-12-2001/2001:
Ο προσδιορισμός της αποζημίωσης για την αναγκαστική απαλλοτρίωση ακινήτου υπάγεται λόγω της συνάφειάς του με τη διαδικασία της αναγνώρισης δικαιούχων στη δικαιοδοσία των πολιτικών Δικαστηρίων.
Αρμόδιο να αποφαίνεται ανεκκλήτως για διαφορές από ατομικές πράξεις διοικητικών αρχών, οι οποίες αφορούν την ανάκληση μη συντελεσμένων ρυμοτομικών απαλλοτριώσεων και την άρση διατηρούμενων επί μακρόν ρυμοτομικών βαρών, είναι το δικαστήριο του άρθρου 11 παράγραφος 4 του Κ.Α.Α.Α.
Νομοθεσία
Ν. 2882/2001, Κώδικας Αναγκαστικών Απαλλοτριώσεων Ακινήτων (ΦΕΚ Α’ 17/2001)
Ν. 3986/2011, Άρθρο 17α, Αναγκαστικές απαλλοτριώσεις (ΦΕΚ Α’ 152/2011)
Π.Ν.Π. 21-12-2001/2001, Άρθρο 1, Αρμοδιότητα των δικαστηρίων σε υποθέσεις αναγκαστικών απαλλοτριώσεων (ΦΕΚ Α’ 17/2001)
Ν.Δ. 797/1971, Άρθρο 1, Τρόπος κηρύξεως αναγκαστικής απαλλοτριώσεως (ΦΕΚ Α’ 1/1971)
Ν.Δ. 797/1971, Άρθρο 3, Περιεχόμενον της αναγκαστικής απαλλοτριώσεως (ΦΕΚ Α’ 1/1971)
Α.Ν. 976/1949, Άρθρο 2 (ΦΕΚ Α’ 106/1949)
Α.Ν. 1731/1939 (ΦΕΚ Α’ 192/1939)
Ν. 890/1979, Άρθρο 17, Απαλλοτριώσεις (ΦΕΚ Α’ 80/1979)
Ν. 543/1977, Άρθρο 13 (ΦΕΚ Α’ 43/1977)
Π.Υ.Σ. 3/2019 (ΦΕΚ Α’ 26/2019)
Ποια είναι η διαδικασία καθορισμού της αποζημίωσης στις αναγκαστικές απαλλοτριώσεις;
Η διαδικασία προσδιορισμού της αποζημίωσης σε περιπτώσεις αναγκαστικών απαλλοτριώσεων ακινήτων ρυθμίζεται κυρίως από τον Κώδικα Αναγκαστικών Απαλλοτριώσεων Ακινήτων (Ν. 2882/2001). Ακολουθεί η ανάλυση της σχετικής διαδικασίας:
Βασικές αρχές προσδιορισμού αποζημίωσης:
Σύμφωνα με το άρθρο 13 του Κώδικα Αναγκαστικών Απαλλοτριώσεων Ακινήτων, η αποζημίωση πρέπει να είναι πλήρης και να ανταποκρίνεται στην αξία του απαλλοτριωμένου ακινήτου κατά τον χρόνο της συζήτησης ενώπιον του δικαστηρίου για τον προσωρινό προσδιορισμό της αποζημίωσης ή, σε περίπτωση απευθείας αίτησης για οριστικό προσδιορισμό, κατά το χρόνο της συζήτησης για τον προσδιορισμό αυτό.
Ως κριτήρια για την εκτίμηση της αξίας του απαλλοτριωμένου λαμβάνονται υπόψη:
Η αξία που έχουν κατά τον κρίσιμο χρόνο παρακείμενα και ομοειδή ακίνητα
Η πρόσοδος του απαλλοτριωμένου ακινήτου
Σημαντικό είναι ότι ενδεχόμενη μεταβολή της αξίας του απαλλοτριωμένου μετά τη δημοσίευση της πράξης απαλλοτρίωσης, και μόνο εξαιτίας της, δεν λαμβάνεται υπόψη.
Αρμόδια δικαστήρια:
Σύμφωνα με το άρθρο 1 του Ν. 2990/2002, ο προσδιορισμός της αποζημίωσης για την αναγκαστική απαλλοτρίωση ακινήτου υπάγεται λόγω της συνάφειάς του με τη διαδικασία της αναγνώρισης δικαιούχων στη δικαιοδοσία των πολιτικών Δικαστηρίων, σύμφωνα με όσα ορίζονται ειδικότερα στον Κώδικα Αναγκαστικών Απαλλοτριώσεων.
Διαδικασία προσδιορισμού αποζημίωσης
Σύμφωνα με το άρθρο 18 του Ν. 2882/2001:
Η αποζημίωση του απαλλοτριωμένου, καθώς και η τυχόν ιδιαίτερη αποζημίωση, προσδιορίζεται κατά την ειδική διαδικασία του νόμου. Τα άρθρα 1 έως 590 του ΚΠολΔ εφαρμόζονται και στην ειδική αυτή διαδικασία, εκτός αν αντιβαίνουν στις διατάξεις του νόμου.
Η διαδικασία προσδιορισμού της αποζημίωσης διεξάγεται ατελώς. Δικόγραφα, εκθέσεις, δικαστικές αποφάσεις και αντίγραφα αυτών χορηγούμενα στους διαδίκους, καθώς και σχετικές με τη διαδικασία επιδόσεις, κλήσεις, αιτήσεις και βεβαιώσεις ή πιστοποιητικά συντάσσονται ατελώς.
Οι διάδικοι παρίστανται με πληρεξούσιο δικηγόρο, στον οποίο η πληρεξουσιότητα δύναται να δοθεί και προφορικώς επ’ ακροατηρίου ή με έγγραφο που φέρει βεβαίωση δημόσιας αρχής ή αρχής ΟΤΑ Α’ και Β’ βαθμού για τη γνησιότητα της υπογραφής του δηλούντος.
Ειδικές περιπτώσεις:
Για τις περιπτώσεις απαλλοτρίωσης ακίνητων ή τμημάτων ακινήτων του Ελληνικού Δημοσίου για τις οποίες απαιτείται η σύνταξη πράξης αναλογισμού, σύμφωνα με το άρθρο 13 του Ν. 5006/2022, ο προσωρινός προσδιορισμός της αποζημίωσης γίνεται από το δικαστήριο της παρ. 1 του άρθρου 19 του Κώδικα Αναγκαστικών Απαλλοτριώσεων Ακινήτων, το οποίο εφαρμόζει τη διαδικασία προσωρινού καθορισμού της αποζημίωσης του άρθρου 18Α του ν.δ. 797/1971, περί κατεπειγουσών απαλλοτριώσεων.
Ανάκληση συντελεσμένης αναγκαστικής απαλλοτρίωσης:
Σύμφωνα με το άρθρο 12 του Ν. 2882/2001, όπως τροποποιήθηκε με το άρθρο 19 του Ν. 4949/2022, σε περίπτωση ανάκλησης συντελεσμένης αναγκαστικής απαλλοτρίωσης, ο καθορισμός της καταβλητέας αποζημίωσης γίνεται:
Με απόφαση του Υπουργού Οικονομικών, εάν η δαπάνη της απαλλοτρίωσης βαρύνει τις πιστώσεις του Τακτικού Προϋπολογισμού
Σε κάθε άλλη περίπτωση με απόφαση του υπέρ ου η απαλλοτρίωση, ως εκ του σκοπού αρμόδιου φορέα
Για τον καθορισμό του ποσού της αποζημίωσης του ακινήτου, γνωμοδοτεί η Επιτροπή της παρ. 1 του άρθρου 15, ή Ανεξάρτητος Πιστοποιημένος Εκτιμητής κατά την κρίση του αρμόδιου φορέα, εντός δύο μηνών από τη διαβίβαση του σχετικού φακέλου.
Σε περίπτωση διαφωνίας ως προς το ύψος της επιστρεπτέας αποζημίωσης, ο οριστικός καθορισμός της γίνεται κατόπιν αιτήσεως κάθε ενδιαφερομένου στα αρμόδια δικαστήρια κατά τα άρθρα 18 έως 25 του νόμου.
Συντέλεση της απαλλοτρίωσης:
Σύμφωνα με το άρθρο 7 του Ν. 2882/2001, η αναγκαστική απαλλοτρίωση συντελείται με την καταβολή της αποζημίωσης στον δικαιούχο ή με την παρακατάθεσή της στο Ταμείο Παρακαταθηκών και Δανείων.
Νομοθεσία:
Ν. 2882/2001, Άρθρο 13, Υπολογισμός της αξίας απαλλοτριωμένου ακινήτου (ΦΕΚ Α’ 17/2001)
Ν. 2882/2001, Άρθρο 18, Διαδικασία προσδιορισμού αποζημίωσης (ΦΕΚ Α’ 17/2001)
Ν. 2882/2001, Άρθρο 7, Τρόποι συντέλεσης αναγκαστικής απαλλοτρίωσης (ΦΕΚ Α’ 17/2001)
Ν. 2882/2001, Άρθρο 12, Ανάκληση συντελεσμένης αναγκαστικής απαλλοτρίωσης (ΦΕΚ Α’ 17/2001)
Ν. 2990/2002, Άρθρο 1, Αρμοδιότητα των δικαστηρίων σε υποθέσεις αναγκαστικών απαλλοτριώσεων (ΦΕΚ Α’ 30/2002)
Ν. 4949/2022, Άρθρο 19, Ανάκληση συντελεσμένης αναγκαστικής απαλλοτρίωσης Τροποποίηση παρ. 3 και 4 άρθρου 12 του ν. 2882/2001 (ΦΕΚ Α’ 126/2022)
Ν. 5006/2022, Άρθρο 13, Διαδικασία κατεπείγοντος προσδιορισμού αποζημίωσης επί απαλλοτριωτέων ακινήτων του Δημοσίου (ΦΕΚ Α’ 239/2022)
Ν.Δ. 797/1971, Άρθρο 13, Υπολογισμός της αξίας του απαλλοτριουμένου (ΦΕΚ Α’ 1/1971)
Υπουργικές Αποφάσεις
ΠΟΛ 1124/2001, Κώδικας Αναγκαστικών Απαλλοτριώσεων Ακινήτων
ΠΟΛ 1280/2002, Αρμοδιότητα των δικαστηρίων σε υποθέσεις αναγκαστικών απαλλοτριώσεων
Ποια είναι τα κριτήρια που λαμβάνονται υπόψη για τον υπολογισμό της αποζημίωσης σε αναγκαστικές απαλλοτριώσεις;
Σύμφωνα με την κείμενη νομοθεσία περί αναγκαστικών απαλλοτριώσεων, τα κριτήρια που λαμβάνονται υπόψη από τα δικαστήρια για τον υπολογισμό του ύψους της εύλογης αποζημίωσης είναι τα εξής:
Χρόνος προσδιορισμού της αξίας:
Η αποζημίωση πρέπει να είναι πλήρης και να ανταποκρίνεται στην αξία του απαλλοτριωμένου ακινήτου κατά το χρόνο της συζήτησης ενώπιον του δικαστηρίου για τον προσωρινό προσδιορισμό της αποζημίωσης.
Σε περίπτωση απευθείας αίτησης για οριστικό προσδιορισμό, λαμβάνεται υπόψη η αξία κατά το χρόνο της συζήτησης για τον προσδιορισμό αυτόν.
Ειδική ρύθμιση για καθυστερημένο οριστικό προσδιορισμό:
Αν η συζήτηση για τον οριστικό προσδιορισμό της αποζημίωσης διεξαχθεί μετά την παρέλευση έτους από τη συζήτηση για τον προσωρινό προσδιορισμό, τότε λαμβάνεται υπόψη η αξία κατά τον χρόνο συζήτησης για τον οριστικό προσδιορισμό, εφόσον αυτή υπερβαίνει την αξία κατά τον χρόνο του προσωρινού προσδιορισμού.
Βασικά κριτήρια εκτίμησης της αξίας:
Η αξία που έχουν κατά τον κρίσιμο χρόνο παρακείμενα και ομοειδή ακίνητα
Η αντικειμενική αξία του ακινήτου
Τα τιμήματα σε συμβόλαια μεταβίβασης κυριότητας ακινήτων, τα οποία συντάχθηκαν κατά το χρόνο της κήρυξης της απαλλοτρίωσης
Η πρόσοδος του απαλλοτριωμένου ακινήτου
Εξαιρέσεις από τον υπολογισμό:
Δεν λαμβάνεται υπόψη η ενδεχόμενη μεταβολή της αξίας του απαλλοτριωμένου μετά τη δημοσίευση της πράξης απαλλοτρίωσης, και μόνο εξαιτίας της.
Ιδιαίτερη αποζημίωση για το εναπομείναν τμήμα:
Εάν απαλλοτριωθεί τμήμα ακινήτου με αποτέλεσμα η αξία του τμήματος που απομένει στον ιδιοκτήτη να μειωθεί σημαντικά σε σχέση με την κύρια ή αποδεδειγμένως υφιστάμενη δευτερεύουσα κατά προορισμό χρήση, μπορεί να προσδιορίζεται ιδιαίτερη αποζημίωση για το τμήμα που απομένει.
Για τον προσδιορισμό της ιδιαίτερης αποζημίωσης λαμβάνονται υπόψη η κατάσταση του ακινήτου πριν και μετά την απαλλοτρίωση, η σημαντική επιδείνωση των γεωμετρικών στοιχείων και της οικονομικής και εμπορικής εκμεταλλεύσεως αυτού.
Ελάχιστο όριο αποζημίωσης:
Η εκτιμώμενη αξία του ακινήτου δεν μπορεί να είναι μικρότερη της αντικειμενικής του αξίας.
Νομοθεσία
Ν. 2882/2001, Άρθρο 13, Υπολογισμός της αξίας απαλλοτριωμένου ακινήτου (ΦΕΚ Α’ 17/2001)
Ν. 5016/2023, Άρθρο 61, Προσδιορισμός της αξίας απαλλοτριωμένου ακινήτου – Συμμόρφωση προς τη νομολογία του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου Δικαιωμάτων του Ανθρώπου – Τροποποίηση παρ. 1 άρθρου 13 Κώδικα Αναγκαστικών Απαλλοτριώσεων Ακινήτων (ΦΕΚ Α’ 21/2023)
Ν. 4949/2022, Άρθρο 19, Ανάκληση συντελεσμένης αναγκαστικής απαλλοτρίωσης – Τροποποίηση παρ. 3 και 4 άρθρου 12 του ν. 2882/2001 (ΦΕΚ Α’ 126/2022)
Ν. 4070/2012, Άρθρο 127 (ΦΕΚ Α’ 82/2012)
Ν. 2990/2002, Άρθρο 1, Αρμοδιότητα των δικαστηρίων σε υποθέσεις αναγκαστικών απαλλοτριώσεων (ΦΕΚ Α’ 30/2002)
Π.Ν.Π. 21-12-2001/2001, Άρθρο 1, Αρμοδιότητα των δικαστηρίων σε υποθέσεις αναγκαστικών απαλλοτριώσεων (ΦΕΚ Α’ 17/2001)
Πρόσθετες πληροφορίες:
Η αποζημίωση βασίζεται στην αντικειμενική και πραγματική αγοραία αξία, συνυπολογίζοντας τα οικονομικά δεδομένα και αγοραίες συναλλαγές της συγκεκριμένης χρονικής στιγμής, χωρίς την επίδραση διαταρακτικών στοιχείων που προκαλούνται από την ίδια την απαλλοτρίωση.
Πότε δικαιούται ο ιδιοκτήτης ιδιαίτερη αποζημίωση σε περιπτώσεις αναγκαστικών απαλλοτριώσεων;
Σύμφωνα με τη νομοθεσία περί αναγκαστικών απαλλοτριώσεων, ο ιδιοκτήτης δικαιούται ιδιαίτερη αποζημίωση στις εξής περιπτώσεις:
Ο ιδιοκτήτης δικαιούται ιδιαίτερη αποζημίωση όταν απαλλοτριώνεται τμήμα του ακινήτου του και το τμήμα που απομένει υφίσταται σημαντική μείωση της αξίας του σε σχέση με την κύρια ή αποδεδειγμένως υφιστάμενη δευτερεύουσα κατά προορισμό χρήση του.
Συγκεκριμένα, σύμφωνα με το άρθρο 13 παρ. 4 του Ν. 2882/2001 (Κώδικας Αναγκαστικών Απαλλοτριώσεων), όπως τροποποιήθηκε με το άρθρο 128 παρ. 2 του Ν. 4070/2012, προβλέπεται ότι εάν απαλλοτριωθεί τμήμα ακινήτου με αποτέλεσμα η αξία του τμήματος που απομένει στον ιδιοκτήτη να μειωθεί σημαντικά σε σχέση με την κύρια ή αποδεδειγμένως υφιστάμενη δευτερεύουσα κατά προορισμό χρήση, μπορεί να προσδιορίζεται με την απόφαση καθορισμού της αποζημίωσης και ιδιαίτερη αποζημίωση για το τμήμα που απομένει στον ιδιοκτήτη, η οποία καταβάλλεται μαζί με την αποζημίωση για το απαλλοτριούμενο.
Για τον προσδιορισμό της ιδιαίτερης αποζημίωσης, το δικαστήριο λαμβάνει υπόψη κυρίως:
Την κατάσταση του ακινήτου πριν και μετά την απαλλοτρίωση
Τη σημαντική επιδείνωση των γεωμετρικών στοιχείων του ακινήτου
Την επιδείνωση της οικονομικής και εμπορικής εκμετάλλευσης του ακινήτου
Το γεγονός ότι η ζημία του απομένοντος τμήματος θα επέλθει με βεβαιότητα μετά την απότμηση του απαλλοτριούμενου τμήματος.
Σύμφωνα με τη νομολογία του Αρείου Πάγου (ΑΠ 1128/2018, ΑΠ 225/2025, ΑΠ 1138/2021, ΑΠ 760/2020, ΑΠ 645/2020), η μείωση της αξίας του τμήματος που απομένει μπορεί να οφείλεται σε διάφορους λόγους, όπως:
-Το τμήμα κατέστη μη άρτιο και μη οικοδομήσιμο.
-Το τμήμα κατέστη παράγωνο (με ακανόνιστο σχήμα).
-Απέμεινε λωρίδα εδάφους μη εκμεταλλεύσιμη.
-Η εκμετάλλευση του τμήματος, λόγω της έκτασής του ή του σχήματός του, θα είναι πλέον αντιοικονομική, απαιτώντας αυξημένες δαπάνες ή θα είναι ασύμφορη.
Η ιδιαίτερη αποζημίωση καλύπτει όχι μόνο τη ζημία από την απαλλοτρίωση της έκτασης του όλου ακινήτου, αλλά και εκείνη που επήλθε από την εκτέλεση του έργου για το οποίο κηρύχθηκε η απαλλοτρίωση του μέρους του ακινήτου (Ολ.ΑΠ 31/2005).
Επίσης, σύμφωνα με το άρθρο 15 παρ. 6 του Ν. 2882/2001, όπως τροποποιήθηκε με το άρθρο 21 του Ν. 4949/2022, σε περιπτώσεις απαλλοτριώσεων μεγάλου οικονομικού ενδιαφέροντος, ο υπέρ ου η απαλλοτρίωση ή ο υπόχρεος προς αποζημίωση μπορεί να ζητήσει τη σύνταξη έκθεσης εκτίμησης από ανεξάρτητο και πιστοποιημένο Εκτιμητή, η οποία θα καλύπτει και τη μείωση της αξίας των απομενόντων τμημάτων μετά την απαλλοτρίωση.
Ο ιδιοκτήτης δικαιούται να ζητήσει τον καθορισμό και την παροχή ιδιαίτερης αποζημίωσης είτε κατά τη δίκη του προσωρινού καθορισμού, είτε κατά τη δίκη του οριστικού προσδιορισμού της αποζημίωσης για το τμήμα που απαλλοτριώθηκε.
Νομοθεσία
Ν. 2882/2001, Άρθρο 13 παρ. 4, Υπολογισμός της αξίας απαλλοτριωμένου ακινήτου (ΦΕΚ Α’ 17/2001)
Ν. 4070/2012, Άρθρο 128 παρ. 2, Άρθρο 128 (ΦΕΚ Α’ 82/2012)
Ν. 4949/2022, Άρθρο 21, Εκτίμηση αξίας απαλλοτριωμένου ακινήτου Τροποποίηση παρ. 4 και 6 άρθρου 15 του ν. 2882/2001 (ΦΕΚ Α’ 126/2022)
Δικαστικές Αποφάσεις
Υπουργικές Αποφάσεις
ΠΟΛ 1120/2017
ΠΟΛ 1124/2001
Ποιες είναι οι προθεσμίες για την αίτηση ιδιαίτερης αποζημίωσης μετά από αναγκαστική απαλλοτρίωση;
Σύμφωνα με τον Κώδικα Αναγκαστικών Απαλλοτριώσεων (Ν. 2882/2001), όταν απαλλοτριώνεται τμήμα ακινήτου και η αξία του εναπομείναντος τμήματος μειώνεται σημαντικά, ο ιδιοκτήτης δικαιούται να λάβει ιδιαίτερη αποζημίωση. Οι προθεσμίες για την υποβολή αίτησης καθορισμού και παροχής αυτής της ιδιαίτερης αποζημίωσης είναι οι εξής:
Προϋποθέσεις για την αίτηση ιδιαίτερης αποζημίωσης:
Σύμφωνα με το άρθρο 13 παρ. 4 του Ν. 2882/2001, εάν απαλλοτριωθεί τμήμα ακινήτου με αποτέλεσμα η αξία του τμήματος που απομένει στον ιδιοκτήτη να μειωθεί σημαντικά σε σχέση με την κύρια ή αποδεδειγμένως υφιστάμενη δευτερεύουσα κατά προορισμό χρήση, μπορεί να προσδιορίζεται με την απόφαση καθορισμού της αποζημίωσης και ιδιαίτερη αποζημίωση για το τμήμα που απομένει στον ιδιοκτήτη.
Προθεσμίες υποβολής αίτησης:
Προϋπόθεση για το παραδεκτό της αίτησης: Σύμφωνα με το άρθρο 18 παρ. 6 του Ν. 2882/2001, αίτημα για τον προσδιορισμό της ιδιαίτερης αποζημίωσης είναι απαράδεκτο αν ο ιδιοκτήτης δεν έχει υποβάλει την κατά το άρθρο 15 παράγραφο 2 αίτηση (αίτηση για διόρθωση κτηματολογικών στοιχείων).
Προθεσμία για την αίτηση διόρθωσης κτηματολογικών στοιχείων: Σύμφωνα με το άρθρο 16 παρ. 3 του Ν. 2882/2001, η αίτηση για διόρθωση κτηματολογικών στοιχείων δεν μπορεί να υποβληθεί από τον καθ’ ου η αναγκαστική απαλλοτρίωση μετά την πάροδο προθεσμίας 30 ημερών από την κήρυξη της απαλλοτρίωσης.
Προθεσμία για τον οριστικό προσδιορισμό της αποζημίωσης: Σύμφωνα με το άρθρο 20 παρ. 2 του Ν. 2882/2001, μέσα σε τριάντα ημέρες από την κοινοποίηση της απόφασης του μονομελούς πρωτοδικείου για τον προσωρινό καθορισμό της αποζημίωσης, κάθε ενδιαφερόμενος δικαιούται να ζητήσει τον οριστικό προσδιορισμό αυτής.
Ειδική προθεσμία για κατοίκους αλλοδαπής ή αγνώστου διαμονής: Εάν κάποιος από τους ενδιαφερόμενους είναι κάτοικος αλλοδαπής ή άγνωστης διαμονής, η προθεσμία για την άσκηση της αίτησης οριστικού προσδιορισμού της αποζημίωσης είναι για όλους τους ενδιαφερομένους εξήντα ημέρες.
Προθεσμία σε περίπτωση μη επίδοσης της απόφασης: Εάν η απόφαση του μονομελούς πρωτοδικείου δεν επιδόθηκε, η προθεσμία για την άσκηση της αίτησης περί οριστικού προσδιορισμού της αποζημίωσης είναι σε κάθε περίπτωση έξι μήνες από τη δημοσίευση της απόφασης.
Απευθείας οριστικός προσδιορισμός: Σύμφωνα με το άρθρο 21 του Ν. 2882/2001, η αίτηση για οριστικό προσδιορισμό της αποζημίωσης δύναται να ασκηθεί και απευθείας ενώπιον του εφετείου, εφόσον δεν εκκρεμεί αίτηση οποιουδήποτε ενδιαφερομένου για προσωρινό προσδιορισμό αυτής ή δεν έχει εκδοθεί απόφαση που να την προσδιορίζει προσωρινώς.
Προθεσμία για όσους δεν έλαβαν μέρος στη δίκη: Σύμφωνα με το άρθρο 9 του Ν. 2882/2001, όποιος δεν κλητεύτηκε ούτε έλαβε μέρος στη δίκη για τον καθορισμό της αποζημίωσης δικαιούται να ασκήσει με αίτηση την αξίωσή του για καθορισμό μεγαλύτερης οριστικής αποζημίωσης, μέσα σε 5 έτη από τη συντέλεση της απαλλοτρίωσης και, σε περίπτωση που αποδεδειγμένα έχει λάβει γνώση, μέσα σε 6 μήνες από τότε που αυτός έλαβε γνώση.
Απαιτούμενα δικαιολογητικά για την αίτηση ιδιαίτερης αποζημίωσης:
Σύμφωνα με το άρθρο 18 του Ν. 2882/2001, με την αίτηση για ιδιαίτερη αποζημίωση πρέπει να συνυποβάλλονται υποχρεωτικά:
α) Απόσπασμα του κτηματολογικού διαγράμματος, επί του οποίου εμφαίνεται το απομένον εδαφικό τμήμα του ακινήτου μετά την απαλλοτρίωση και επισημειωματική δήλωση, ύστερα από έλεγχο των τίτλων του ακινήτου, την οποία υπογράφει διπλωματούχος μηχανικός.
β) Πλήρεις τίτλοι ιδιοκτησίας και σε περίπτωση έκτακτης χρησικτησίας κάθε δημόσιο έγγραφο από το οποίο να προκύπτει το ακριβές εμβαδό και η θέση του ακινήτου.
Νομοθεσία
Ν. 2882/2001, Άρθρο 13, Υπολογισμός της αξίας απαλλοτριωμένου ακινήτου (ΦΕΚ Α’ 17/2001)
Ν. 2882/2001, Άρθρο 16, Διόρθωση κτηματολογικών στοιχείων (ΦΕΚ Α’ 17/2001)
Ν. 2882/2001, Άρθρο 18, Διαδικασία προσδιορισμού αποζημίωσης (ΦΕΚ Α’ 17/2001)
Ν. 2882/2001, Άρθρο 20, Οριστικός προσδιορισμός αποζημίωσης (ΦΕΚ Α’ 17/2001)
Ν. 4070/2012, Άρθρο 127, Άρθρο 127 (ΦΕΚ Α’ 82/2012)
Ν. 4364/2016, Άρθρο 280, Ρύθμιση θεμάτων Αναγκαστικών Απαλλοτριώσεων (ΦΕΚ Α’ 13/2016)
Υπουργικές Αποφάσεις
ΠΟΛ 1124/2001
Απευθυνθείτε στο δικηγορικό μας γραφείο για την ανάθεση του δικαστικού χειρισμού υπόθεσης απαλλοτρίωσης και λάβετε υπεύθυνη και αξιόπιστη νομική καθοδήγηση για οποιοδήποτε σχετικό ζήτημα.
Σημειώνεται ότι βάσει του α. 82 παρ. 1 του Κώδικα Δικηγόρων (ν. 4194/2013) δεν επιτρέπεται στον δικηγόρο να παρέχει τις υπηρεσίες του χωρίς οικονομικό αντάλλαγμα. Απαντήσεις σε ερωτήματα νομικής φύσης παρέχονται μόνο κατόπιν ραντεβού.
